CHÓNG MẶT DO SỎI TAI

CHÓNG MẶT DO SỎI TAI (THẠCH NHĨ) LẠC CHỖ

Chóng mặt kịch phát lành tính do tư thế (Benign Paroxysmal Positional Vertigo BPPV) là tình trạng thạch nhĩ ở tai trong lạc chỗ vào ống bán khuyên gây ra cơn chóng mặt kịch phát kéo dài dưới 30 giây ở một số tư thế đầu nhất định.

Việc điều trị thường sử dụng một số thủ thuật giúp tái định vị thạch nhĩ về lại soan nang là vị trí không gây cơn chóng mặt; có thể kết hợp với sử dụng thuốc và các tư thế điều trị tại nhà. Thiết bị ghế xoay giúp ích trong việc thực hiện thủ thuật dễ dàng và hiệu quả, đặc biệt với những trường hợp khó, không điển hình. Phẫu thuật có chỉ định rất hạn chế, chỉ khi các thủ thuật thất bại.

Là cơn chóng mặt ngắn nhưng dữ dội xảy ra khi chúng ta chuyển động đầu.

Thường gặp nhất của chóng mặt do nguyên nhân ngoại biên.

Khoảng 20 % trường hợp chóng mặt đến khám tại các cơ sở y tế là do BPPV. Có thể xảy ra ở trẻ em nhưng hiếm, thường gặp ở người già. Khoảng năm mươi phần trăm trường hợp chóng mặt ở người già là do BPPV.

1.Nguyên nhân - Cơ chế bệnh sinh:

Cơn chóng mặt xảy ra khi thạch nhĩ bị rơi vào ống bán khuyên.

Thạch nhĩ là một tinh thể nhỏ của calci carbonat xuất phát từ một tổ chức gọi là soan nang.

Thạch nhĩ rơi ra được tái hấp thu bởi các tế bào tối của mê nhĩ ở gần soan nang và mào bóng.

Thạch nhĩ trong ống bán khuyên có thể gây triệu chứng chóng mặt, tại soan nang không gây triệu chứng chóng mặt

2.Triệu chứng – Chẩn đoán:

Chẩn đoán dựa vào bệnh sử và khám thực thể.

Các triệu chứng của BPPV bao gồm chóng mặt choáng váng mất thăng bằng và nôn mửa. Các hoạt động gây ra triệu chứng thay đổi tùy từng bệnh nhân nhưng triệu chứng thương là đa số là do thay đổi vị trí đầu theo trọng lực. Ngồi dậy khỏi giường hay là xoay trên giường , ngửa đầu ra sau thường là chuyển động gây ra triệu chứng. BPPV có thể xuất hiện trong vài tuần, và ngưng, sau đó lại quay lại.

Chẩn đoán bằng nghiệm pháp Dix-Hallpike, nếu (+) tiếp tục thủ thuật Epley để điều trị.

Dix- Hallpike: bệnh nhân được đặt ở tư thế nằm ngửa, đầu xoay sang một bên 45Ģ và ngửa ra sau 20Ģ.

(+) khi xuất hiện động mắt xoay hướng lên kéo dài < 30s.

Sử dụng kính Frenzel hoặc Video goggle để quán sát rõ hơn.

Ghế xoay có thể sử dụng trong những trường hợp khó chẩn đoán.

5% bệnh nhân có BPPV 2 bên.

3.Điều trị:

-Chờ :

BPPV có thể tự hết sau 1-2 tháng, không nguy hiểm tính mạng do đó bệnh nhân có thể đợi triệu chứng tự biến mất. Tuy nhiên trong thời gian đó bệnh nhân bị giới hạn động tác và tư thế.

Có thể dùng thuốc để điều trị chóng mặt buồn nôn do BPPV.

-Tái định vị thạch nhĩ là một thủ thuật có thể giúp giảm cơn chóng mặt kịch phát lành tính do tư thế.

Nhằm đưa thạch nhĩ quay trở lại và tại đây thạch nhĩ sẽ được hòa tan trong dịch cơ thể.

BPPV ống bán khuyên sau:

Thủ thuật Epley

Giả sử chóng mặt khi nằm nghiêng bên trái:

1.Ngồi thẳng, đầu xoay 45Ģ về bên trái.

2.Ngả bệnh nhân nằm xuống hơi ngửa ra sau 20 Ģ. Lúc này bệnh nhân xuất hiện động mắt xoay hướng đất, Đợi khoảng 30s cho đến khi hết động mắt.

3.Xoay đầu về bên phải 90 Ģ. Đợi 30s.

4.Xoay hẳn người về bên phải, lúc này mặt nhìn xuống đất. Đợi 30s.

Từ từ đỡ bệnh nhân ngồi dậy, cho bệnh nhân ngồi nghỉ vài phút cho ổn định.

Dặn dò sau thủ thuật: bệnh nhân cần giữ tư thế đầu bên tai bệnh cao hơn vai trong 1 ngày, ngủ gối cao . Điều này giúp các hạt sỏi còn lơ lửng cố định vào soan nang hay được hấp thu trong dịch cơ thể. Bệnh nhân có thể thử lại tư thế gây chóng mặt vào ngày hôm sau, nếu vẫn còn, có thể lặp lại thủ thuật. Có thể phải lặp lại thủ thuật nhiều lần.

Thủ thuật Epley thành công 50-75% trường hợp, 25% không bớt hoặc bớt ít, thậm chí khó chịu hơn ( khoảng 5%).

Thủ thuật Semont

Thủ thuật này tương tự như Epley nhưng ít phổ biến.

Giả sử chóng mặt khi nằm nghiêng bên trái:

1.Ngồi ở mép giường, xoay đầu 45 Ģ về bên phải.

2.Nhanh chóng ngả bệnh nhân nằm trái. Đợi 30s.

3.Nhanh chóng ngả bệnh nhân nằm về bên đối diện. Giữ nguyên tư thế đầu, bệnh nhân úp mặt nhìn xuống đất. Đợi 30s.

4.Trở về tư thế ngồi. Đợi vài phút.

Thủ thuật Half-Somersault hay Foster Maneuver

Dễ thực hiện, bệnh nhân có thể tự tập tại nhà:

1.Quì gối và ngửa nhìn lên trần nhà vài phút.

2.Cúi đầu chạm xuống đất, gập cằm. Đợi hết chóng mặt ( khoảng 30s)

3.Xoay đầu về phía bệnh ( bên bị chóng mặt). Đợi 30s.

4.Ngẩng nhanh đầu đên mức ngang lưng, vẫn giữ đầu xoay 45 Ģ. Đợi 30s.

5.Bật ngồi nhanh dậy, đầu vẫn giữ thẳng, xoay 45 Ģ về bên bệnh như cũ. Từ từ ngồi dậy.

Thủ thuật Brandt-Daroff

1.Ngồi trên mép giường

2.Ngửa đầu xoay 45 Ģ về đối diện bên bệnh. Ngả người nằm xuống, mũi nhìn lên trần nhà.

3.Giữ tư thế này khoảng 30s hoặc đến khi hết chóng mặt. Ngồi dậy.

4.Lặp lại bên kia.

Nên thực hiện từ 3-5 lần mỗi đợt, tập 3 đợt mỗi ngày trong 2 tuần, hoặc sau khi hết chóng mặt 2 ngày.

Thủ thuật Gans: phối hợp giữa thủ thuật Epley và Semont.

Có nhiều lý do bệnh nhân không đỡ sau thủ thuật:

· Thủ thuật không hiệu quả. Nên lặp lại thủ thuật vài lần( khoảng 4 lần)

· Chuyển ống bán khuyên, cần chuyển sang OBK mới.

· Kèm rối loạn khác, ví dụ migraine, nên điều trị phối hợp.

· Bít tắc OBK: bệnh nhân chuyển từ cơn chóng mặt do tư thế sang chóng mặt thường xuyên tự phát.

Nguy cơ của các thủ thuật BPPV

Nghiệm pháp tái định vị thạch nhĩ nên được thực hiện bởi các chuyên viên do những nguy cơ có thể xảy ra như:

-Chấn thương cổ hay lưng.

-Sự di chuyển của thạch nhĩ vào ông bán khuyên khác thay vì vào soan nang, có thể tiếp tục gây chóng mặt.

-Ứ dịch (hydops do tắc tai trong do thạch nhĩ bị bong ra.

-Tác dụng phụ bao gồm buồn nôn choáng váng chóng mặt có thể cần phải sử dụng thuốc.

-Bong võng mạc, đột quị ( hiếm gặp)

Không thực hiện thủ thuật khi bệnh nhân có vấn đề ở cổ lưng, bong võng mạc, bệnh lý tim mạch.

PHẪU THUẬT ĐIỀU TRỊ BPPV

(Phẫu thuật bít tắc OBK và cắt dây thần kinh đơn thuần)

Chỉ định khi thực hiện các thủ thuât thất bại.

Rất hiếm khi thực hiện.

“Phẫu thuật bít tắc OBK sau”, hiệu quả 85-90%, nguy cơ gây điếc 3-20%

Phẫu thuật dây thần kinh sau bóng, khó thực hiện do khó tìm thấy dây thần kinh.

Không thực hiện các phẫu thuật cắt dây thần kinh tiền đình, chích gentamycin xuyên nhĩ, cắt mê nhĩ và soan nang, không cần thiết và dễ gây điếc.

CÁC BPPV KHÔNG THƯỜNG GẶP

BPPV OBK bên, thạch nhĩ mào bóng, thạch nhĩ tiền đình,thạch nhĩ nhiều OBK: hiếm gặp, có thể tự phát hoặc sau khi thực hiện các thủ thuật Epley/Semont/ Brandt-Daroff (5%)

Trừ thạch nhĩ mào bóng, các biến thể trên thường tự hết trong 1 tuần, nếu không thì cần làm một số thủ thuật.